آشنایی با آواز دشتی
نغمه دشتی یکی از آوازهای موسیقی ایرانی است و از ملحقات دستگاه شور دانسته می‌شود
وجه تسمیه، رستنگاه آواز دشتی
آواز دشتی احتمالاً برگرفته از منطقهٔ دشتستان است (که امروزه در استان بوشهر قرار دارد و با استان فارس مجاورت دارد). در مناطق جنوبی ایران،خصوصا بوشهر و دزفول همه آواها و نغمات رایج را «دشتی» می نامند.
شماری از گوشه های آواز دشتی رایج در ردیف سنتی متاثر از شروه (گوشه ای از موسیقی سازی و آوازی مناطق جنوب ایران به ویژه بوشهر و آوازهای رایج در منطقه دشتی و دشتستان و تنگستان است و شاید نام گرفتن آن به آواز چوپانی ریشه در ناحیه ی دشتی و دشستان داارد.
شمال ایران
با این حال برخی از گوشه‌های این آواز شباهت‌های فراوانی با موسیقی شمال ایران و به ویژه گیلان دارد. در نتیجه در بین مردم گیلان این آواز رواج دارد و گوشه هایی مانند دیلمان، گیلکی متعلق به شمال ایران است
بشنوید آهنگ تیتراژ سریال پس از باران با صدای فریدون پوررضا
حالات آواز دشتی
آواز دشتی را معمولاً غم‌انگیز و سوزناک توصیف کرده‌اند، و برای اجرای تعزیه مناسب دانسته‌اند. داریوش صفوت هم دشتی را سوزناک و دلخراش توصیف می‌کند و معتقد است که این حالت دلخراش در دشتی بیشتر از شور نمود دارد.
اما پس از دورهٔ قاجار آهنگ‌سازان مختلفی از آواز دشتی برای ساختن ترانه‌ها و تصنیف‌های مهیج و حماسی نیز استفاده کرده‌اند؛ از جمله علینقی وزیری که سرود «ای وطن» را در این آواز ساخت و روح‌الله خالقی (از شاگردان وزیری) که سرود مشهور ای ایران را در این آواز آفرید.هدف خالقی از ساختن سرود ای ایران در مایهٔ دشتی مشخصاً اثبات این بود که آواز دشتی لزوماً برای فضاهای غمگین نیست.
با این حال، این نظرات مورد توافق همهٔ موسیقی‌دانان ایرانی نیست، چنان‌که برونو نتل در مصاحبه با نوازندگان ایرانی به کسانی برخورده که دشتی را شاد و با نشاط توصیف می‌کرده‌اند.
گوشه های آواز دشتی
از جنبه تعداد و گستره گوشه های آواز دشتی در روایات و ردیف های مختلف شاهد انواع مختلف گوشه ها هستیم که در اینجا به چند مورد اکتفا می کنیم:
ردیف آوازی عبدالله دوامی:
۱- دشتستانی ۲- حاجیانی ۳- بیدگلی ۴- اوج ۵- گیلکی ۶- کوچه باغی، غم انگیز ۷- سَمَلی
ردیف آوازی محمود کریمی:
۱- درآمد ۲- اوج ۳- گیلکی ۴- بیدگلی ۵- چوپانی ۶- دشتستانی و حاجیانی ۷- غم انگیز ۸- دیلمان ۹- مثنوی ( شنیدن و دانلود گوشه های ردیف)
گوشه‌هایی که در بیشتر روایت‌های ردیف آواز دشتی ذکر شده‌اند عبارتند از:
دشتستانی
حاجیانی
بیدگلی (یا بیدِکانی)
چوپانی
اوج
گیلکی
کوچه‌باغی
غم‌انگیز
سَمَلی
تصنیف های معروف و شناخته شده در آواز دشتی
سرود ای ایران از روح‌الله خالقی، قطعات کاروان و در قفس از ابوالحسن صبا، تصنیف موسم گل از موسی معروفی، قطعهٔ کاروان از مرتضی محجوبی با صدای غلامحسین بنان، و تصنیف الهه ناز اثر اکبر محسنی با آواز بنان ،تصنیف از خون جوانان وطن لاله دمیده از عارف قزوینی، همچنین …
۱- «خاکستر» از ساخته های استاد محمدرضا شجریان و با صدای خود ایشان و با تنظیم استاد فرهاد فخرالدینی بر روی شعری از صفای اصفهانی. این تصنیف اولین بار در برنامه گلهای تازه شماره ۱۷۶ در اواسط دهه پنجاه خورشیدی از رادیو پخش شده است.
۲- «در کوچه سار شب» ساخته استاد محمدرضا لطفی با تنظیم استاد فریدون شهبازیان و با صدای استاد محمدرضا شجریان بر روی شعری از استاد هوشنگ ابتهاج
۳- «پیک سحری» با آهنگسازی و تنظیم استاد همایون خرم با ترانه ای از جناب کریم فکور و با بازخوانی جناب محمد اصفهانی از آلبوم ” تنها ماندم ” منتشر شده
۴- «شب جدایی» اثر استاد مجید وفادار با ترانه ای از استاد رهی معیری و با بازخوانی جناب همایون شجریان و تنظیم جناب مزدا انصاری از آلبوم ” شب جدایی ” منتشر شده در سال ۱۳۸۹
۵- «داروگ» ساخته استاد محمدرضا لطفی با تنظیم استاد حسن یوسف زمانی و با صدای استاد محمدرضا شجریان بر روی شعری از نیما یوشیج
۶- «گلچهره» با آهنگسازی و تنظیم استاد حسین علیزاده با صدای استاد محمدرضا شجریان و با کلام علی حاتمی.
⭕️حامی پادکست چهارگاه باشید:
https://hamibash.com/4gah.podcast
معرفی چند آلبوم در آواز دشتی
آلبوم «آشنایی با آواز دشتی» اثری از کیوان ساکت با آواز استاد رضا شاکری
آلبوم شب، سکوت، کویر با آهنگسازی کیهان کلهر و خوانندگی محمدرضا شجریان
آلبوم «پنجۀ دشتی» اثری از محسن کرامتی و با آهنگسازی عارف قزوینی و ابوالحسن صبا
آلبوم «ردیف میرزا عبدالله (آواز دشتی)» اثری از مهرداد ترابی و با آهنگسازی میرزا عبدالله فراهانی
آلبوم ردیف آوازی مکتب اصفهان (آواز دشتی)اثری از: سیدرضا طباطبایی
آلبوم «اشک» یک مجموعه دوازده تایی از همنوازی سه استاد بزرگ موسیقی کلاسیک ایرانی
آلبوم «آشنایی با شیوه آواز استاد غلامحسین بنان – آواز دشتی»
چند اثر از نگارنده (حبیب الماسیان)
تصنیف فراق:
آواز: حبیب الماسیان/آهنگساز و نوازنده سنتور: امیر رضا پیروی / سه تار: وحید مترجم / صدا:احمد ماهیان
منابع و پیوندهای مفید :
دایره المعارف ردیف آوازی ایرانی «نهفت»
گردآوری :حبیب الماسیان مدرس آواز آموزشگاه های موسیقی مشهد